Muszę się Wam przyznać, że przez pewien czas zastanawiałam się, jak o tym napisać.
Generalnie istnieje przekonanie, że po odseparowaniu się od toksycznego typa, narcyza, zyskamy już spokój. Oczywiście należy się od niego odseparować, aby dłużej nas już nie niszczył. Jednak warto nastawić się i przygotować na to, że on będzie dążył do tego (przynajmniej przez jakiś czas), aby żadnej relacji z nim nie zrywać i dalej podlegać jego kontroli.
A repertuar jego działań może być naprawdę wykańczający. Bo oprócz typowego działania, które zapewne było już części z Was znane w relacji, kiedy postanowiłyście/liście się z tego związku ewakuować, a które miało na celu z powrotem was w ten toksyczny związek wciągnąć (cykl narcystycznej przemocy), to jeszcze dochodzi mszczenie się za to, że w końcu to zrobiaś/eś.
Uwaga! Przemoc poseparacyjna nie musi dotyczyć relacji partnerskiej/małżeńskiej, ale także podejmują ją toksyczni, narcystyczni rodzice wobec swoich dorosłych dzieci. Natomiast w relacjach partnerskich/małżeńskich, jak wynika z różnych badań, w większości sprawcami są mężczyźni, a ofiarami kobiety i dzieci.
Przemoc poseparacyjna. Co to?
Na podstawie analizy literatury (głównie anglojęzycznej, bo w Polsce temat jest słabo opisany, albo po prostu tematu nie ma…), przemoc poseparacyjna to zbiór różnych działań, które mają na celu kontrolowanie ofiary po separacji (odejściu od sprawcy, po rozwodzie), prowadzących do cierpienia, często jako kontynuacja dręczenia , które miało miejsce wcześniej (w ramach przemocy w związku, przemocy domowej). Głównym celem sprawcy jest utrzymanie władzy i kontroli nad ofiarą (kobietą) (inne określenia: coercive control, co możemy tłumaczyć jako jako przytrzymywanie w opresji, opresyjna kontrola, kontrola przymusu, przymus i kontrola zachowań, przymuszanie, wymuszanie reakcji itp.).
W literaturze przedmiotu można niejednokrotnie spotkać się z podejściem, że istotną cechą charakterystyczną tej przemocy jest wplątywanie ofiary w batalię procesową (co wskazuje na to, jak bardzo dla sprawcy istotne jest ciągle pozostawanie w sporze), dlatego też można spotkać się z określeniem przemocy poseparacyjnej jako przemocy za pomocą prawa, czy tez “legalną przemocą”. Jednak oprócz tej cechy wskazuje się także szereg innych istotnych cech charakteryzujących tą przemoc, w związku z czym nie możemy się ograniczać tylko do zidentyfikowania tego, czy sprawca wytacza ofierze ciągle procesy sądowe czy nie i na tej tylko podstawie stwierdzać, czy mamy do czynienia z przemocą poseparcyjną czy nie, bo przemoc poseparacyjna to szereg różnych działań sprawcy po separacji. Przemoc poseparacyjna może też przebiegać z różnym nasileniem, ale z reguły stopień nasilenia jest wysoki i dotyczy różnych sfer funkcjonowania ofiary.
W ramach przemocy poseparacyjnej dominują trzy rodzaje przemocy: 1) psychiczna (skłanianie ofiary do określonych zachowań podporządkowanych sprawcy, narzucanie przekonań, pranie mózgu, gaslighting, manipulacje i in.) 2) emocjonalna (wywoływanie trudnych emocji) i 3) ekonomiczna (pozbawianie wartości materialnych i niematerialnych, które należą do ofiary), do tego może też dochodzić przemoc seksualna i fizyczna. Są to jednocześnie typowe rodzaje przemocy występujące w ramach przemocy narcystycznej.
Jakie działania stosuje sprawca w ramach przemocy poseparacyjnej?
- jeśli sprawca ma dziecko z ofiarą i wie, że dziecko jest dla niej bardzo ważne, to wykorzystuje dziecko jako środek do oddziaływania na ofiarę (kobietę, matkę dziecka) (jest to też wyraz przedmiotowego traktowania nie tylko, ofiary, ale i dziecka). Sprawca kompletnie nie liczy się z ich uczuciami i z dobrem dziecka, ale za pomocą dziecka zaspokaja swoje egotyczne potrzeby kontroli byłej partnerki. Grozi też zabraniem dziecka i pozbawieniem matki (byłej partnerki) praw rodzicielskich – wykorzystuje do tego tzw. syndrom alienacji rodzicielskiej Gardnera (PAS), które to pojęcie zostało stworzone na potrzeby bezwzględnego udostępnienia dziecka rodzicowi, z którym dziecko nie zamieszkuje, i nie ma żadnych naukowych podstaw (natomiast sam Richard A. Gardner aprobował pedofilię).
- utrzymuje kontrolę poprzez wywoływanie w ofierze określonych stanów psychicznych i trudnych emocji (psychiczne i emocjonalne manipulacje, nękanie psychiczne, gaslighting, stalking, terror psychiczny itp.) – podobnie jak wcześniej, przed separacją, ale w tym wypadku dochodzić mogą nowe formy, większa częstotliwość, nasilenie
- zakładanie co raz to nowych spraw sądowych ofierze w celu wykazania jej rzekomych win, nieodpowiedzialności, niezrównoważenia psychicznego, pozbawienia jej praw rodzicielskich. Jednocześnie też przeciąga postępowania sądowe, aby uniemożliwić wydanie rozstrzygnięcia. W ten sposób dręczy ofiarę, zajmuje jej czas, prowadzi do utraty lub istotnego ograniczenia środków finansowych, które ofiara poświęca na usługi prawne, leki, psychoterapię, zabierając czas, w którym mogłaby pracować i zarabiać pieniądze, ostatecznie wykluczając ją z rynku pracy).
- usilnie stosuje odwrócenie ról – stara się przedstawić ofiarę jako jego jego oprawcę, natomiast siebie jako pokrzywdzonego (w rzeczywistości uważa się za pokrzywdzonego, co wynika z patologicznego egotyzmu i braku empatii)
- również może być przemoc fizyczna i seksualna wobec matki i dziecka
- nękanie i zastraszanie w różnych formach
- niszczenie rzeczy ofiary, również krzywdzenie zwierząt domowych ofiary
- podważanie umiejętności rodzicielskich byłej partnerki, nierespektowanie zdrowych zasad wychowania i opieki, które mają zapewnić stabilizację dziecku, zakłócanie ich, dyskredytacja partnerki w roli matki w oczach innych
- zaniedbywanie dzieci, gdy z nim przebywają, narażanie na niebezpieczeństwo, demoralizacja, lekceważenie potrzeb dzieci oraz spraw ich dotyczących (np. szkolnych)
- ograniczanie i pozbawianie dostępu środków finansowych, do których uprawniona jest była partnerka jako matka oraz dziecko: alimentów, ubezpieczenia zdrowotnego itp.
- psucie relacji byłej partnerki z dziećmi poprzez nastawianie dzieci przeciwko niej
- ukrywanie i/lub wyprzedawanie wspólnego majątku lub majątku (zasobów) ofiary, kradzież
- inne rodzaje przemocy ekonomicznej (tj. wykorzystywania zasobów materialnych ofiary oraz efektów jej pracy bez jej wiedzy i zgody, a nawet przy jej sprzeciwie).
Zapoznaj się z: Koło Przemocy Poseparacyjnej
Ma to wszystko na celu, oprócz utrzymania kontroli nad byłą partnerką, osłabienie jej i wprowadzenie w jej życie destabilizacji, uzyskanie ciągłej koncentracji uwagi byłej partnerki na sprawcy, odegranie się na niej za to, że odeszła od niego i nie może już jej wykorzystywać, dowartościowywać się nią oraz uniemożliwienie jej działań prowadzących do poniesienia przez niego konsekwencji swoich czynów (ponieważ poniesienie konsekwencji wiąże się z ujawnieniem jego działań, a to stanowi dla niego zagrożenie utraty reputacji i wykreowanego pozytywnego wizerunku w otoczeniu).
Działania, jakie podejmuje sprawca w ramach przemocy poseparacyjnej są często określane przez osoby nieznające tematu konfliktem okołorozwodowym, okołoseparacyjnym, porozstaniowym itp. (podobnie jak przemoc domowa jest często nazywana konfliktem między partnerami, małżonkami…).
To, co robi sprawca, aby utrzymać kontakt z ofiarą i uniemożliwić jej osiągnięcie spokoju, to swoisty niewidzialny łańcuch.
Mając na uwadze, jakie spustoszenia w psychice, ogólnym zdrowiu i w całym życiu sieje sprawca, zarówno u byłej partnerki, jak i dziecka sprawcy, ktoś taki powinien mieć orzeczony bezwzględny zakaz kontaktu i zakaz zbliżania się na określoną odległość wraz z monitoringiem jego przemieszczania się (GPS) albo po prostu zostać odizolowany od społeczeństwa.
Co robić, jeśli masz do czynienia z przemoca poseparacyjną?
- zidentyfikuj na podstawie opisanych cech i wykaż w ramach postępowania sądowego
- wykaż, że dziecko jest dla sprawcy przemocy poseparacyjnej tylko przedmiotem (podobnie jak ofiara) oraz narzędziem do osiągania jego egotycznych celów związanych z dręczeniem ofiary (jest kontynuacją przemocy, która miała miejsce wcześniej, w związku) – wykaż, że sprawca zarówno zaspokaja swoje potrzeby dzieckiem, jak i ofiarą oraz że bezpośrednio zaspakaja się tym, co uda mu się uzyskać poprzez oddziaływanie dzieckiem na ofiarę (manipuluje dzieckiem)
- ograniczając kontakt ze sprawcą, zapewnij sobie wsparcie innych osób. Im więcej tych osób, tym lepiej. Informuj ich o problemach. Działaj za pomocą pośredników, aby nie mieć z nim osobistej styczności. Poruszaj się po miejscach, w których uczęszczają inni ludzie
- jeśli sąd nie zakazał kontaktów, to przekaż dziecko przez inną zaufaną osobę
- dokumentuj wszelkie incydenty
- opracuj plan bezpieczeństwa i aktualizuj go, miej zawsze zaktualizowany
- jeśli musisz kontaktować się z byłym partnerem stosującym przemoc, rozmowy prowadź krótko, nie dawaj się wciągnąć w dyskusje z nim i kłótnie, nie daj się mu sprowokować. Zakańczaj rozmowę, kiedy tylko on podejmuje takie próby wciągania i wywoływania w Tobie trudnych emocji
- skoncentruj się na dbaniu o siebie, wykonaj plan samoopieki, dołącz do grupy wsparcia dla osób doświadczających przemocy, jeśli taka jest w Twojej okolicy. Jeśli nie ma, poszukaj w Internecie.
Czym kieruje się sprawca stosujący przemoc poseparacyjną?
W literaturze przedmiotu wskazuje się, że przemoc psychiczna i emocjonalna (dominująca w tym rodzaju przemocy, podczas gdy przemoc fizyczna w tym wypadku występuje w mniejszym stopniu lub wcale) jest stosowana przez takie osoby, które obracają się w środowisku, w którym pozycja społeczna i pozytywny wizerunek są bardzo ważne (zawody zaufania publicznego: lekarze, prawnicy, funkcjonariusze publiczni, politycy, a także szefowie znanych firm, aktorzy itp.) albo po prostu dla danej osoby są to bardzo ważne przymioty, a ponadto ważne jest utrzymanie władzy i kontroli oraz skupianie na sobie uwagi, dlatego też można śmiało powiedzieć, że sprawcą jest narcyz (WUW) i jest to rodzaj narcystycznej przemocy. Przemoc, która poprzedza przemoc poseparacyjną (przemoc w związku, przemoc domowa) nosi cechy narcystycznej przemocy ze wszystkimi jej etapami i działaniami.
Ofiara dla sprawcy przemocy poseparacyjnej jest jak trofeum, stanowi dla niego zasób, którego mu brakuje i którym może się dowartościować. Sama obecność ofiary przy nim podnosi jego samoocenę, kreuje jego pozytywny wizerunek (typowe narcystyczne podejście). Ofiara jest dla niego bardzo wartościowa, traktuje ją jako swoją własność i nie przyjmuje on do wiadomości jej odejścia, nie przyjmuje on do siebie żadnej jej decyzji, która pozbawia go korzyści, mimo że nie ma on do nich żadnych praw lub ma ograniczone. Odejście ofiary postrzegane jest przez niego jako zagrożenie dla jego systemu funkcjonowania służącego mu do zaspokajania swoich skrajnie egoistycznych potrzeb. Gdy dociera do niego, że ona się oddala (czyli odrywa się od niego i przestaje go zasilać), podejmuje nowe próby zaczepienia kontaktu, zwiększenia kontroli, osacza ją, wciąga w ten proceder innych, a gdy i to się nie udaje, mści się na niej i dąży do tego, aby ją zniszczyć.
Przymus i kontrola, którą stosuje sprawca, jest szeroko zakrojona i silna i służy do uciszania ofiary, aby nie ujawniała jego działań wobec niej, a jeśli to robi, to aby uchodziła w otoczeniu za osobę niewiarygodną. Kontroluje też wybuchy jej złości związane z tym, co jej robi, tłumi bunt, a jeśli jednak ofiara nie poddaje się naciskom i okazuje złość i przejawy buntu, to stara się przedstawić ją w otoczeniu jako wariatkę. Dąży do tego, aby ją złamać psychicznie, stłamsić, pozbawić obrony i pastwić się nad nią.
Na podstawie działań, jakie stosuje wobec ofiary sprawca przemocy poseparacyjnej i jego intencji można stwierdzić, że ma się do czynienia z narcystyczną perwersją.
Jak ona mogła się tak dać? Czyli o tym, jak jest postrzegana ofiara przemocy poseparacyjnej i w ogóle przemocy w związku
“Ja bym se tak nie pozwoliła” “Dlaczego po prostu nie odejdzie?”
Takie i podobne wypowiedzi, których jest wiele, świadczą o braku jakiejkolwiek wiedzy na ten temat. I to nawet (i niestety za często) przez osoby, które zostały wyznaczone do przeciwdziałania przemocy i pomocy ofiarom…
System opresji i kontroli, jaki tworzy misternie sprawca już od momentu zauważenia ofiary, (a w zasadzie to nawet wcześniej, bo to, co jej robi, wynika z jego przekonań), w tym poprzez zastraszanie, jest tak do niej dopasowany, że trudno jej się z niego wyrwać. Należy podkreślić, że ofiara została wciągnięta i zmuszona do tego związku za pomocą różnych specyficznych manipulacji sprawcy, które nie przychodzą do głowy żadnemu normalnemu człowiekowi, a w których specjalizuje się sprawca nastawiony na wykorzystywanie ofiary w różny sposób, umiejętnie to ukrywając przed nią samą i przed otoczeniem.
Na podstawie źródeł:
1. Fontes Lisa Aronson Ph.D., It’s Post-Separation Legal Abuse, Not High Conflict Divorce, https://www.psychologytoday.com/intl/blog/invisible-chains/202201/its-post-separation-legal-abuse-not-high-conflict-divorce, January 18, 2022.
2. Parlament Europejski, Wpływ, jaki na kobiety i dzieci wywierają przemoc ze strony partnera oraz prawo pieczy nad dzieckiem. Rezolucja Parlamentu Europejskiego z dnia 6 października 2021 r. w sprawie wpływu, jaki na kobiety i dzieci wywierają przemoc ze strony partnera oraz prawo pieczy nad dzieckiem (2019/2166(INI)), P9_TA(2021)0406, Teksty Przyjęte 2019-2024, https://www.europarl.europa.eu/doceo/document/TA-9-2021-0406_PL.pdf
3. Verney Claire, The Post Separation Abuse Wheel, https://www.dvact.org/post/the-post-separation-abuse-wheel, January 27, 2021.
4. Women’s aid, Post-separtion control, https://www.coercive-control.com/post-separation.html (data dostępu: 20.04.2022).
5. Inne.
